Ramazan Karaduman
İhracat Kıdemli Satış
Uzmanı
Somali’ye Genel Ekonomik Bakış
Somali’nin ekonomisi hem geleneksel hem de modern üretimden oluşur ve kademeli olarak daha modern endüstriyel tekniklere geçiş yapılmıştır. Somali Merkez Bankası’na göre, nüfusun yaklaşık %80’i keçi, koyun, deve ve sığır besleyen göçebe veya yarı göçebe çobanlardır. Göçebeler ayrıca gelirlerini desteklemek için reçineler ve sakızlar da toplarlar.
1991’den önce Mogadişu; şişeleme fabrikaları, spagetti, sigara, kibrit ve tekne üreten fabrikalar, bir petrol rafinerisi, küçük bir traktör montaj atölyesi ve inşaat malzemeleri üreten küçük işletmelerle Somali’nin başlıca sanayi merkeziydi. Kismaayo’da bir et konserve fabrikası, bir tabakhane ve modern bir balık fabrikası vardı. İki şeker rafinerisi vardı, biri Cilib yakınlarında, Jubba’nın alt kısmında, diğeri de Shabeelle’nin orta kısmında Cevher’de (Giohar). Ancak Somali’deki iç çatışmaların yol açtığı yıkımdan önce bile Somali fabrikalarının verimliliği çok düşüktü. Çoğu zaman, tüm işler tam kapasiteyle çalışmadı veya uzun süreler boyunca hiçbir şey üretemedi.
Resmi pazarın yanı sıra, Arap ülkelerindeki on binlerce Somalili işçinin, ithalattan alınan vergilerden kaçınırken, Somali pazarında eksik olan malların sağlandığı bir kayıt dışı pazar da var. Somali’de ücretler çok düşük olduğu için hemen hemen her aile doğrudan veya dolaylı olarak kayıt dışı ticaretle uğraşmaktadır.
Başlıca Ürünler İtibarı ile Somali İhracatı
İthalat kısmında ise durum aşağıda gibidir.
1960-1991 yılları arasında ekonomik ve ticari açıdan Doğu Afrika’nın en önemli ülkeleri arasında yer alan Somali, 1991 yılında Siad Barre’nin Cumhurbaşkanlığı’ndan indirilmesinin ardından iç savaşa sürüklenmiştir. Savaşta, Doğu Afrika’nın önemli ticaret merkezleri konumunda olan Mogadişu, Kismayo, Bosaso ve Berbera limanları da eski konumlarını yitirmiştir. Somali’nin ekonomisinde tarım ve hayvancılık başta olmak üzere, Somali diasporasının gönderdiği finansal yardımlar ve telekomünikasyon önemli bir yer tutmaktadır. Ülkede üretilen milli hasıla ve işgücünün yaklaşık %65’i tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Ülke nüfusunun %90’ı 40 yaş altında olup, bu genç nüfusun ezici bir çoğunluğu (erkeklerde %61, kadınlarda %74) işsizlik sorunuyla karşı karşıyadır.
İç savaş sürecinde altyapı ve binalarının büyük bir bölümü yıkılan Somali’de tekrar istikrarın yakalanmasının ardından inşaat sektöründe ciddi bir talep yaşanması beklenmektedir. Ülke enerji ihtiyacını karşılama konusunda ithal petrol ürünlerine bağımlı durumdadır.
Uluslararası toplum tarafından Somali’de devletin tüm kurumlarıyla yeniden yapılanmasının desteklenmesi maksadıyla 2013-2016 yıllarında yürütülen “New Deal/Yeni Düzen” süreci kapsamında Somali’ye çeşitli alanlarda kalkınma yardımları yapılmıştır. 2017-2020 döneminde de bu çalışmaların sürdürülmesine yönelik olarak Somali Federal Hükümeti ile uluslararası toplum arasında Yeni Ortaklık Anlaşması imzalanmıştır. Başta Birleşmiş Milletler olmak üzere uluslararası kuruluşların desteğiyle, Somali Hükümeti tarafından ülkenin önceliklerini içeren bir “Ulusal Kalkınma Planı” hazırlanmıştır.
Somali’de İnşaat Pazarı ve Beklentiler
Projelerin genel kalkınma hedefleri; ekonomik ve sosyal kalkınmayı destekleyerek ülkenin ekonomik durumunu iyileştirmek, insan ve mal taşımacılığını iyileştirerek güvenilir ve uygun maliyetli gelişmiş ulaşım olanakları sağlayarak, Somali’deki ekonomik büyümeyi desteklemek ve teşvik etmektir.
Kilit sonuçlar arasında gelişmiş karayolu bağlantısı ile sağlık, eğitim hizmetlerine, komşu topluluklardaki pazarlara erişim hedeflenmiştir. Azaltılmış seyahat süreleri ve maliyetleri, artan ekonomik üretkenlik, istihdam fırsatları, bölgesel entegrasyon ve gelişmiş kurumsal kapasite nihai hedeflerdir.
2010 yılının ortalarında, Somali iş dünyası önümüzdeki beş yıl içinde ülkenin gaz ve enerji sektörüne 1 milyar dolar yatırım yapma sözü verdi. Yeni kurulan çok uluslu endüstriyel enerji ve gaz şirketinin müdürü Abdullahi Hüseyin, yatırım stratejisinin 100.000 kişilik istihdam yaratacağını tahmin ediyor. Yeni şirket, ticaret, finans, güvenlik ve telekomünikasyon sektörlerinden beş Somali şirketinin birleşmesiyle kuruldu.
Projenin ilk aşaması, şirketin kuruluşundan sonraki altı ay içinde başlıyor ve gençleri işletmeleri ve toplulukları güçlendirmek için eğitiyor. 2011 yılının ortalarından sonlarına doğru başlayan projenin ikinci aşaması, balıkçılık, tarım, hayvancılık ve madencilik gibi özel ekonomik bölgelerde fabrikalar kurmayı planlıyor.
Bu yazı, Afrika inşaat sektörünün potansiyeli ve zorlukları hakkında bilgi sağlamayı amaçlamaktadır. Türkiye’deki durgun inşaat pazarından etkilenen Türk şirketleri, fırsatları yurtdışında aramalı. Afrika, mevcut azgelişmişliği ve artan nüfusu ile Türk inşaat şirketleri için büyük bir pazar niteliğindedir. Türk şirketlerinin Afrika pazarındaki başarı hikayelerini de göz ardı etmemek gerekir.